การพัฒนาและวิเคราะห์วัสดุปลูกสำหรับผักสลัดด้วยวัสดุเหลือทิ้งจากการเพาะเห็ด

บทคัดย่อ

วัตถุประสงค์และที่มา : พื้นที่อำเภอจอมบึง จังหวัดราชบุรี มีการทำฟาร์มเห็ดจำนวนมาก โดยเฉพาะฟาร์มเห็ดสกุลนางฟ้า นางรม (Pleurotus spp.) ซึ่งเป็นการเพาะแบบใช้ก้อนเชื้อเห็ด และเมื่อสิ้นสุดกระบวนการออกดอกเห็ดจะได้ก้อนเชื้อเห็ดเหลือทิ้ง ซึ่งการจัดการวัสดุเหลือทิ้งเหล่านี้ด้วยการนำไปเป็นปุ๋ยในไร่นา และการนำมาเป็นส่วนผสมสำหรับการทำก้อนเห็ดใหม่ แต่วิธีการดังกล่าวอาจทำให้เกิดการถูกรบกวนจากเชื้อราตัวอื่นที่ปนเปื้อนมากับเชื้อเห็ดได้ ดังนั้นจึงใช้กระบวนการหมักชีวภาพเป็นตัวช่วยย่อยเชื้อเห็ดหรือเชื้อราต่าง ๆ และเป็นกระบวนการลดปริมาณคาร์บอนและไนโตรเจนลงเพื่อไม่ให้ส่งผลต่อพืช  เพื่อให้วัสดุเหลือทิ้งจากการเพาะเห็ดมีศักยภาพสามารถนำมาประยุกต์ใช้ในการผลิตวัสดุปลูกพืชได้ซึ่งจะช่วยลดปริมาณการทิ้งก้อนเห็ดเก่าออกสู่สิ่งแวดล้อมได้ งานวิจัยนี้จึงนำวัสดุเหลือทิ้งทางการเกษตรชนิดก้อนเห็ดเหลือทิ้งมาใช้ประโยชน์ด้วยการนำไปทำเป็นวัสดุปลูกพืชด้วยการนำไปหมักกับวัสดุอินทรีย์ชนิดต่าง ๆ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อลดปริมาณวัสดุเหลือทิ้งทางการเกษตรจากฟาร์มเห็ดโดยนำมาทำวัสดุปลูกสำหรับผักสลัดและวิเคราะห์สมบัติทางกายภาพและทางเคมีของวัสดุปลูก

วิธีดำเนินการวิจัย : นำก้อนเห็ดเก่าหมักร่วมกับวัสดุอินทรีย์ ได้แก่ มูลวัว ใบก้ามปู แกลบดิบ ใบไผ่ ในอัตราส่วนต่าง ๆ จำนวน 5 สูตร และศึกษาผลของการหมักหลังจากหมักครบ  40, 50 และ 60 วัน จากนั้นนำวัสดุปลูกไปวิเคราะห์สมบัติทางกายภาพและทางเคมี ได้แก่ ค่าความเป็นกรด-ด่าง ปริมาณอินทรียวัตถุ ปริมาณไนโตรเจนทั้งหมด ปริมาณฟอสฟอรัส และปริมาณโพแทสเซียม นำวัสดุปลูกทุกสูตรไปทดลองปลูกผักสลัดชนิดกรีนโอ๊ค (green oak lettuce) และเรดโอ๊ค (red oak lettuce) อายุ 15 วัน ขนาดความสูงต้นประมาณ 1-2 เซนติเมตร มาปลูกในถุงปลูกขนาด 8x16 นิ้ว แต่ละชนิดบรรจุวัสดุปลูก 1 กิโลกรัม โดยแต่ละวัสดุปลูก ใช้จำนวนต้นพืช 30 ต้น รดน้ำให้ชุ่ม และนำไปวางที่เรือนปลูกพืชทดลองที่ใช้สแลนสีดำกรองแสง 50%  รดน้ำอย่างน้อย วันละ 1-2 ครั้ง และวัดการเจริญเติบโต โดยใช้วิธีการสุ่มอย่างง่าย ครั้งละ 3 ต้น ต่อผัก 1 ชนิด รวมเป็น 30 ต้นต่อวัสดุปลูกแต่ละชนิด โดยวัดความสูงต้น และนับจำนวนใบ สัปดาห์ละครั้ง จนครบระยะเวลาปลูก 6 สัปดาห์ และวัดขนาดพุ่ม ความยาวของราก และชั่งน้ำหนักสด หลังจากปลูกต้นพืชครบ 6 สัปดาห์ โดยก่อนการนำวัสดุปลูกไปวิเคราะห์จะต้องร่อนให้วัสดุที่ไม่ย่อยสลายออกก่อน การศึกษานี้วางแผนการทดลองแบบสุ่มสมบูรณ์ โดยวัสดุปลูกแต่ละชุดทำซ้ำจำนวน 3 ครั้ง ข้อมูลที่ได้ถูกนำไปวิเคราะห์หาความแปรปรวนทางเดียว (One-Way Analysis of Variance) ด้วยการทดสอบเอฟ (F-test) และเปรียบเทียบค่าเฉลี่ยของข้อมูลโดยวิธี Duncan’s  Multiple  Rang  Test  (DMRT) การศึกษานี้ใช้โปรแกรม Microsoft excel โดยวิเคราะห์ที่ระดับ p < 0.05 ข้อมูลแสดงค่าเฉลี่ย + ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน (standard deviation: S.D.)

ผลการวิจัย : หลังจากการหมัก 60 วัน วัสดุปลูกทุกสูตรมีการย่อยสลายได้ดี มีผลผลิตร้อยละ 60-75 โดยปริมาตร แสดงว่าก้อนเชื้อเห็ดเก่าสามารถนำมาใช้ประโยชน์โดยการนำมาเป็นส่วนผสมของวัสดุปลูกได้ นอกจากนี้ วัสดุปลูกทุกสูตรแสดงค่าการวิเคราะห์แตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญ (p < 0.05) โดยวัสดุปลูกที่เหมาะสมในการปลูกผักสลัด คือ สูตรที่ 2 ซึ่งมีอัตราส่วนผสมของก้อนเชื้อเห็ดเหลือทิ้ง : มูลวัว : ใบก้ามปู :  แกลบดิบ : ใบไผ่ เท่ากับ  1 : 1 : 1 : 1 : 1 ผลการวิเคราะห์สมบัติทางกายภาพและเคมีของวัสดุปลูกหลังจากหมักในตะกร้าพลาสติกเป็นเวลา 60 วัน พบว่า มีค่าความเป็นกรด-ด่าง เท่ากับ 6.0±0.06 ค่าการนำไฟฟ้า เท่ากับ 1.6±0.10 dS/m ปริมาณอินทรีย์คาร์บอน เท่ากับ 7.23±0.01% ปริมาณอินทรีย์วัตถุ เท่ากับ  12.47±0.01% ปริมาณไนโตรเจนทั้งหมด  เท่ากับ 1.08±0.06% ปริมาณฟอสฟอรัสทั้งหมด เท่ากับ 0.22±0.00% และปริมาณโพแทสเซียมทั้งหมด เท่ากับ 0.57±0.02% เมื่อนำวัสดุปลูกดังกล่าวไปปลูกผักกินใบชนิดผักสลัด พบว่า ต้นพืชมีการเจริญเติบโตที่ดี สามารถเก็บผลผลิตได้ภายใน 6 สัปดาห์ มีขนาดความสูงของต้นเฉลี่ย  25.4±0.06 ทรงพุ่มเฉลี่ย 32.2±0.06 เซนติเมตร และน้ำหนักเฉลี่ย 92.4±5.73 กรัมต่อต้น โดยไม่ต้องใส่ปุ๋ยตลอดระยะเวลาการปลูก

สรุปผลการวิจัย : งานวิจัยนี้ได้นำวัสดุเหลือทิ้งทางการเกษตรจากฟาร์มเห็ดไปพัฒนาเป็นวัสดุปลูกสำหรับผักสลัดกรีนโอ๊คและเรดโอ๊ค ซึ่งเป็นผักสลัดที่มีการบริโภคที่สูง โดยนำก้อนเห็ดเก่าหมักร่วมกับวัสดุอินทรีย์ ในอัตราส่วนที่แตกต่างกันรวมทั้งสิ้น 5 สูตร หลังจากการหมัก 60 วัน ผลการศึกษาพบว่า วัสดุปลูกทุกสูตรมีการย่อยสลายได้ดี มีผลผลิตร้อยละ 60 - 75  โดยปริมาตร ทั้งนี้ วัสดุปลูกที่เหมาะสมคือวัสดุปลูกสตรที่ 2 ซึ่งที่มีส่วนผสมของ ก้อนเชื้อเห็ดเหลือทิ้ง : มูลวัว : ใบก้ามปู :  แกลบดิบ : ใบไผ่ ในอัตราส่วน 1 : 1 : 1 : 1 : 1  อีกทั้งการศึกษาคุณสมบัติทางกายภาพและเคมีของวัสดุปลูกสูตรนี้ พบว่า            มีปริมาณธาตุอาหารที่สามารถสนับสนุนการเจริญเติบโตของพืชได้สูงกว่าวัสดุปลูกสูตรอื่น และเมื่อนำวัสดุปลูกสูตรที่ 2   ไปปลูกผักสลัด พบว่า ต้นพืชมีการเจริญเติบโตในภาพรวมที่ดีกว่าวัสดุปลูกสูตรอื่น ๆ ทั้งยังสามารถเก็บผลผลิตได้ภายใน  40 วัน  โดยไม่จำเป็นต้องใช้ปุ๋ยเพิ่มเติม