สังคมพืชในพื้นที่โครงการพัฒนาป่าชุมชนท่าช้าง (มูลนิธิชัยพัฒนา) จังหวัดจันทบุรี

บทคัดย่อ

วัตถุประสงค์และที่มา : จันทบุรีเป็นจังหวัดที่มีความสำคัญทางเศรษฐกิจสูงแห่งหนึ่งของภาคตะวันออกทั้งด้านการเกษตร การค้าอัญมณีและการท่องเที่ยว ทำให้มีประชากรในพื้นที่และประชากรแฝงจำนวนมากจนเกิดการแออัดของพื้นที่เมือง อย่างไรก็ตามพบว่าในเขตอำเภอเมืองซึ่งเป็นศูนย์กลางด้านธุรกิจและการอยู่อาศัย มีป่าชุมชนแทรกอยู่โดยเป็นพื้นที่ของโครงการพัฒนาป่าชุมชนท่าช้าง (มูลนิธิชัยพัฒนา) เป็นป่าในเมืองที่มีความสำคัญต่อสุขภาพและความเป็นอยู่ที่ดีของประชาชน ปัญหาจากการขยายตัวของชุมชนเมือง ที่ไม่สอดคล้องกับพื้นที่สีเขียวซึ่งเป็นส่วนสำคัญต่อการใช้ชีวิตของสังคมเมืองอย่างมีคุณภาพ ป่าแห่งนี้ถือเป็นปอดกลางเมืองให้แก่ชุมชน ช่วยลดมลภาวะทางอากาศ กักเก็บคาร์บอน กรองฝุ่น PM 2.5 เป็นแหล่งรองรับน้ำหลากในฤดูฝน และมีศักยภาพด้านแหล่งเรียนรู้พรรณไม้ท้องถิ่นของจันทบุรีแก่เยาวชนวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาความหลากชนิดและสังคมพืชสำหรับใช้เป็นข้อมูลวางแผนการอนุรักษ์และฟื้นฟูป่าเสื่อมโทรม

วิธีดำเนินการวิจัย : ศึกษาสังคมพืชในพื้นที่โครงการพัฒนาป่าชุมชนท่าช้าง(มูลนิธิชัยพัฒนา)ซึ่งเดิมเป็นสวนยางพาราร้างมีขนาดพื้นที่ประมาณ 18 ไร่ ตั้งอยู่ตำบลท่าช้าง อำเภอเมือง จังหวัดจันทบุรี ลักษณะทั่วไปเป็นที่ราบลุ่มแทรกด้วยพรุน้ำจืดขนาดเล็ก โดยวิธีวางแปลงถาวร ขนาด 20 x 50 เมตร จำนวน 3 แปลงแบ่งแปลงย่อยขนาด 10 x 10 เมตร (30แปลงย่อย)ติดหมายเลขประจำต้นวัดไม้ต้นที่มีขนาดเส้นรอบวงระดับสูงเพียงอก     14 เซนติเมตรขึ้นไป ระบุชนิดพืชที่พบในแปลงตามเอกสารพรรณพฤกษชาติของไทย ตรวจสอบชื่อวิทยาศาสตร์ออนไลน์จากThePlantList(http://www.theplantlist.org/) วิเคราะห์หาดัชนีความสำคัญ ดัชนีความหลากหลาย ดัชนีความคล้ายคลึงและความหนาแน่นของพืชระยะเวลาดำเนินการระหว่างเดือนพฤศจิกายน 2565 ถึงกันยายน 2566

ผลการวิจัย : พบพรรณไม้ 31 วงศ์ 35 สกุล 45 ชนิด ไม่สามารถระบุได้ 4 ชนิด มีสถานะเป็นไม้หวงห้ามประเภท ก 15 ชนิดได้แก่สะเดาปัก พะวา สะตอ กระบาก มะพอก คอแลน หว้าน้ำ อะราง ติ้วขาว พะยูง ลำบิด ก่อน้ำ ตีนนก ส้านใบเล็ก จันดำ แบ่งชั้นไม้ตามความสูงในแนวดิ่งได้3 ระดับคือไม้เรือนยอด (20-23 เมตร)ได้แก่ไม้วงศ์ยาง (Dipterocarpaceae) เช่น กระบาก ยางขน ถัดลงมาเป็นไม้ชั้นรอง (14-18 เมตร) ได้แก่ สะเดาปัก มะพอก มะหาด จันดำ ตีนนก เลือดแรด ชะมวง กะอวม พะวา ลำบิด สะท้อนรอก ปลากริม อะราง ไม้วงศ์ชมพู่ (Myrtaceae) สกุลชมพู่ (Syzygium spp.) ไม้ชั้นล่าง (3-8 เมตร) ได้แก่ พลองใบเล็ก ผักหวาน ลำดวน การทดแทนของหมู่ไม้ในพื้นที่วิจัยมีครบทุกชั้นและพื้นดินมีการสะสมอินทรียวัตถุจากการร่วงหล่นของไม้ผลัดใบบางชนิด (ยางพารา พะยูง สะเดาปัก ตะแบก) บางส่วนของพื้นที่มีลักษณะเป็นพรุน้ำจืดขนาดเล็ก จึงพบสังคมพืชป่าพรุ ได้แก่ ตังหน ชมพู่น้ำ และเข็มแดงป่า พันธุ์ไม้เด่นเมื่อพิจารณาจากดัชนีความสำคัญ (IVI) ได้แก่ ยางพารา สะเดาปัก ปลากริม คอแลน และกระบาก มีค่าเท่ากับร้อยละ 79.17, 42.24, 21.46, 20.1 และ 13.25 ตามลำดับ ความหลากชนิดพืช (H^/) มีค่าเท่ากับ 2.84 ดัชนีความคล้ายคลึงมีค่าเท่ากับร้อยละ 63.62 ความหนาแน่นของไม้ต้นมีค่าเท่ากับ 216 ต้นต่อไร่ ยางพารามีพื้นที่หน้าตัดต้น (basal area) รวมมีค่าเท่ากับ 152.39 ตารางเมตร แสดงให้เห็นว่าต้นยางพาราในพื้นที่มีขนาดใหญ่และหนาแน่นมากมีอิทธิพลต่อการลดความเร็วในการฟื้นตัวของป่าไม้ด้วยการแก่งแย่งปัจจัยในการเจริญเติบโตอย่างไรก็ตามจากการสำรวจพบกล้าไม้ยางพาราปริมาณน้อยอาจเนื่องมาจากความสามารถในการแข่งขัน ของลูกไม้ยางพาราต่ำกว่าลูกไม้ของพืชท้องถิ่น ได้แก่ สะเดาปัก ปลากริม คอแลน ตะแบก ติ้วขาว ตังหน และผักหวาน เป็นต้น

สรุปผลการวิจัย : ผลวิจัยชี้ให้เห็นว่าป่าชุมชนท่าช้าง มีการฟื้นตัวตามธรรมชาติอยู่ในระยะทดแทนจากพืชท้องถิ่นที่เข้ามาเจริญได้หลากหลายชนิด โดยมีสังคมสะเดาปักเป็นพรรณไม้เด่น ชนิดพืชท้องถิ่นหลากหลายที่พบ ได้แก่ ปลากริม คอแลน กระบาก ติ้วขาว ตังหน ก่อหนาม สะท้อนรอก ลำดวน และผักหวาน จะถูกคัดเลือกสำหรับใช้ปลูกเสริมร่วมกับต้นยางพาราที่ยังคงเจริญได้ดีในพื้นที่เพื่อย่นระยะเวลาการฟื้นฟูป่าและเป็นแนวทางการจัดการพื้นที่เพื่อการอนุรักษ์พืชท้องถิ่นและปรับปรุงบริเวณโดยรอบให้เกิดประโยชน์ทางสันทนาการแก่ชุมชนต่อไป