ตำแหน่งและสัณฐานวิทยารังของนกแอ่นกินรัง (Aerodramus germani) ในบ้านนกต้นทุนต่ำ คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตปัตตานี

บทคัดย่อ

วัตถุประสงค์และที่มา : นกแอ่นกินรัง (Aerodramus germani) เป็นสัตว์ป่าคุ้มครองของประเทศไทย อาศัยและสร้างรังวางไข่ในธรรมชาติตามถ้ำบนเกาะและในอาคารสิ่งปลูกสร้างที่มนุษย์สร้างขึ้น มีพฤติกรรมบินโฉบจับแมลงขนาดเล็กในอากาศกินเป็นอาหาร รังมีสีขาว สร้างจากของเหลวที่ผลิตจากต่อมน้ำลายในฤดูผสมพันธุ์ และเป็นชนิดที่รังมีมูลค่าสูง การเก็บรังจะต้องได้รับอนุญาตตามพระราชบัญญัติอากรรังนกอีแอ่น 2540 มีรายงานการศึกษาตำแหน่งรังที่มีผลต่อความสำเร็จในการสืบพันธุ์ของกลุ่มประชากรนกที่อยู่รวมกันเป็นกลุ่มขนาดใหญ่หลายชนิด พบว่า การเลือกสร้างรังในตำแหน่งที่ดีภายในโคโลนีจะช่วยลดความเสียหายและปกป้องรังให้ปลอดภัยจากปัจจัยต่างๆ เช่น สภาพแวดล้อม การแข่งขันกันภายในนกชนิดเดียวกัน และผู้ล่าได้ ที่ผ่านมายังไม่มีการศึกษาตำแหน่งและสัณฐานวิทยารังจากบ้านนก การศึกษาครั้งนี้จึงมีความสำคัญทางวิชาการและเป็นแนวทางในการศึกษาในอนาคตในการระบุตำแหน่งการสร้างรังของนกและสัณฐานวิทยาของรัง

วิธีดำเนินการวิจัย : แบ่งพื้นที่ศึกษาภายในบ้านนกต้นทุนต่ำ คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตปัตตานี ออกเป็น 9 พื้นที่ย่อย ฝั่งขวา 4 พื้นที่ย่อย และฝั่งซ้าย 5 พื้นที่ย่อย เก็บข้อมูลจำนวนรัง ตำแหน่งรัง อุณหภูมิ และความชื้นสัมพันธ์ เดือนละ 1 ครั้ง ระหว่างเดือนกรกฎาคม-เดือนพฤศจิกายน 2565 และเก็บรังเพื่อคัดแยกประเภทรังและนับจำนวน และรังจำนวน 105 รัง จากรังที่เก็บเมื่อวันที่ 15 กรกฎาคม 2565 นำมาจัดจำแนกกลุ่มตามลักษณะและรูปร่าง วัดลักษณะทางสัณฐานวิทยาของรัง 9 ลักษณะ ดังนี้ 1) ความหนาของรังบริเวณด้านซ้ายบนในตำแหน่งที่ยึดติดกับผนังไม้  2) ความหนาของรังบริเวณด้านขวาบนในตำแหน่งที่ยึดติดกับผนังไม้ 3) ความกว้างของรังบริเวณกึ่งกลางรังในตำแหน่งที่ยึดติดกับไม้ตีรัง 4) ความลึกของรัง วัดจากก้นถ้วยถึงขอบปากรัง 5) ความสูงของรังบริเวณถ้วย วัดจากตำแหน่งกึ่งกลางฐานรังถึงปากรัง 6) ความยาวขจัดของรัง วัดจากบนสุดของด้านซ้าย-ขวา ในตำแหน่งที่ยึดติดกับผนังไม้ 7) ความยาวของปากรัง วัดจากปากด้านซ้ายถึงปากด้านขวา 8) ความหนาของปากรัง และ 9) น้ำหนัก และนำลักษณะทางสัณฐานวิทยาของรังทั้งหมด  9 ลักษณะ มาวิเคราะห์ความแตกต่างของข้อมูลโดย Duncan 's new multiple range test ด้วยโปรแกรมคอมพิวเตอร์สำเร็จรูป SAS

ผลการวิจัย : ตั้งแต่เดือนกรกฎาคม-เดือนพฤศจิกายน 2565 พบนกแอ่นกินรังสร้างรังใหม่ทั้งหมด 59 รัง โดยในพื้นที่ฝั่งซ้ายมีรังมากที่สุด 32 รัง แต่กลับพบรังมากที่สุดในพื้นที่ย่อย L1 19 รัง และในเดือนสิงหาคมนกสร้างรังใหม่มากที่สุด 31 รัง (52.54%) ในพื้นที่ย่อย L1 มากที่สุด 15 รัง และพบว่ามีการกระจายรังภายในบ้านนกต้นทุนต่ำตามการสร้างรังของนกทั้งหมด 4 โคโลนี โดยโคโลนีที่ครอบคลุมพื้นที่ย่อย L1 กับ R1 มีขนาดใหญ่ที่สุด 67 รัง (R1 18 รัง และ L1 49 รัง) ซึ่งอยู่ในพื้นที่ส่วนในสุดของบ้านนก รองลงมาคือ โคโลนีที่ครอบคลุมพื้นที่ย่อย L5 (53 รัง) เป็นพื้นที่ที่อยู่ด้านนอกสุดติดกับช่องทางนกบินเข้า-ออก ส่วนสัณฐานวิทยารัง พบว่ารังนกที่เก็บในวันที่ 15 กรกฎาคม 2565 105 รัง เป็นรังสีขาว แบ่งรังออกเป็น 3 ประเภท คือ รังมุมชั้นเดียว มากที่สุด 72 รัง (68.57%) รองลงมาเป็นรังรูปเปล (22.85%) และรังมุมหลายชั้น และจากการวิเคราะห์ความสัมพันธ์ของข้อมูลลักษณะทางสัณฐานวิทยา ทั้ง 9 ลักษณะ ระหว่างรังรูปเปล รังมุมชั้นเดียว และรังมุมหลายชั้น โดยพิจารณาทีละลักษณะ พบว่า เฉพาะความหนาของปากรัง ของรังรูปเปล รังมุมชั้นเดียว และรังมุมหลายชั้น มีความหนาของปากรังแตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p<0.05) ส่วนลักษณะอื่นๆ มีประเภทรังอย่างน้อย 1 คู่ ที่ผลการวิเคราะห์ไม่มีความแตกต่างกัน อุณหภูมิภายในบ้านอยู่ในช่วง 30.33-32.90°C ในขณะที่ความชื้นสัมพัทธ์อยู่ระหว่างค่าเฉลี่ย 79.00-88.40%

สรุปผลการวิจัย : ในพื้นที่ย่อย L1 มีการสร้างรังสูงที่สุด 32.20%  มีรังใหม่ทั้งหมด 19 รัง เฉลี่ย 4.75 รัง/เดือน โดยในเดือนสิงหาคม นกสร้างรังใหม่มากที่สุด 31 รัง (52.54%) และภายในบ้านนกต้นทุนต่ำมีการกระจายรังตามการสร้างรังของนกทั้งหมด 4 โคโลนี โดยโคโลนีที่ครอบคลุมพื้นที่ย่อย L1 กับ R1 มีขนาดใหญ่ที่สุด ส่วนสัณฐานวิทยารัง พบว่า รังมุมชั้นเดียว มากที่สุด 72 รัง คิดเป็น 68.57% และจากการวิเคราะห์ความสัมพันธ์ของข้อมูลลักษณะทางสัณฐานวิทยา พบว่า เฉพาะความหนาของปากรังของรังรูปเปล รังมุมชั้นเดียว และรังมุมหลายชั้น มีความหนาของปากรังแตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p<0.05) ส่วนลักษณะทางสัณฐานวิทยาในข้ออื่นๆ มีประเภทรังอย่างน้อย 1 คู่ ที่ผลการวิเคราะห์ไม่มีความแตกต่างกัน สำหรับอุณหภูมิภายในบ้านสูงกว่าอุณหภูมิที่นกชอบถึง 0.98-1.50°C ในขณะที่ความชื้นสัมพัทธ์อยู่ในช่วงที่นกชอบ